Merkez üssü Kahramanmaraş olan ve 10 ilimizi etkisi altına alan deprem nedeniyle birçok binanın yıkılması ve zarar görmesi sonucunda vatandaşlarımız haklarını yitirmiş durumdalar. Deprem doğal afeti nedeniyle konut ve iş yerleri yıkılan, zarara uğrayan vatandaşlarımızın idari yargıda başvurabilecekleri bir dizi hakları bulunmaktadır.
Haklarını yitiren vatandaşlarımızın idari olarak açabilecekleri temel dava türleri;
– “Vefat ve yaralanma nedeniyle tazminat”,
-“Hasara uğrayan taşınmazlar yönüyle hak sahipliği”
-“Zararların tazminine yönelik olarak açılacak tam yargı” davalarıdır.
1-“Hak sahipliği” afetzedelerin, yıkılan veya ağır hasar gören binalarla olan mülkiyet ilişkilerini ve yeniden yapılacak binalardan veya inşaat kredisinden yararlanabilme hakkına ilişkin olup 7269 sayılı kanunda düzenlenmiştir. Zarar gören konut ve işyerlerinin tapuda kayıtlı sahibi, depremde hayatını kaybetmiş veya ulaşılamaz durumdaysa bu kişinin eşi ve keza üçüncü dereceye kadar yakınları hak sahibi olarak gerekli davaları açabileceklerdir.
Buna göre, AFAD’ın heyetleri tarafından afetin meydana geldiği arazinin durumu ile bütün yapılar ve kamu tesisleri incelenerek “hasar tespit raporu” düzenlenir. Bu raporlar ilan edilir. Söz konusu tespitlerin hatalı olduğu düşünülüyorsa ilgililer tarafından itiraz hakkı bulunmaktadır. İtiraz üzerine yetkili heyet tarafından aynı taşınmaz tekrar incelenerek “kesin hasar oranı” tespit edilir ve bu doğrultuda tekrar rapor düzenlenir. Buna göre hasarsız veya az hasarlı olarak tespitin kesinleşmesi üzerine bu taşınmazların hak sahiplerinin hak sahibi olmadıklarına yönelik karar verilir. Bu tespitin hatalı olduğunu düşünen afetzedeler hasar tespitine karşı değil hak sahibi sayılmama işlemine karşı idare mahkemesinde dava açabilir.
Yapı üzerinde ağır hasarlı tespitinin yapılması ve bu tespitin kesinleşmesi üzerine bu yapı sahipleri hak sahibi olarak sayılırlar. Ağır hasarlı yapıların yıkımına karar verilir. Taşınmazlarının yıkılmasını istemeyen ve tespitin hatalı olduğunu düşünen vatandaşlar da hak sahipliğine karşı dava açabilirler.
Yapı üzerinde orta hasarlı tespitin kesinleşmesi üzerine bu taşınmaz sahipleri onarım ve güçlendirme kredisi yönünden hak sahibi sayılırlar. Ancak konut ve işyeri tahsisi yönünden hak sahibi olamazlar. Bu tespitin hatalı olduğunu düşünen afetzedeler de bu işleme karşı dava açabilirler. Açılacak bu davada taşınmazın durumuna göre az hasarlı veya ağır hasarlı olduğu iddia edilebilecektir. Orta hasarlı taşınmazlar güçlendirme yapılmadan kullanılamazlar.
2-Tazminat davalarını ise üç başlık altında incelememiz gerekmektedir. Bunlar;
– İdare tarafından deprem öncesinde alınması gereken önlemlere aykırılıklar,
– Deprem sonrası arama kurtarma faaliyetlerindeki aykırılıklar,
– Deprem sonrası sağlık, gıda, barınma, ulaşım, haberleşme gibi haklara erişimin sağlanması hakkındaki aykırılıklar.
Sayılan bu üç maddeye dayanarak hukuk sürecini başlatabilmek için çeşitli yasalarda düzenlenen hükümleri göz önüne alarak gerekli delillerin toplanması ve bu şekilde idare aleyhine idare mahkemesinde tazminat davası açılması gerekmektedir. Tazminat miktarının hesaplanması adli yargıdaki gibidir.
Sonuç olarak hasar tespit çalışmalarından sonra depremzedeler idare tarafından hak ihlalleri nedeniyle tazminat davası açabilecekleri gibi, aynı zamanda taşınmazlarının hasar durumuna ve taleplerine göre konut ve işyeri yönünden hak sahibi olup, faizsiz uzun vadeli geri ödemelerle deprem konutu ve işyeri sahibi olabilecekleri gibi binalarının hasarsız olduğunu düşünenler mevcut taşınmazının yıkılmasını önlemek amacıyla da dava açabilecektir.

AV. DOĞUKAN KOŞAR